Kolonoskopi denilince en korkulan şeylerden biri de kolonoskopi öncesi yapılması gereken bağırsak temizliğidir. Bunu sağlamak için yapılan kolonoskopi diyeti nedeniyle, gereksiz yere hastalar günlerce aç bırakılmaktadır. Kullanımı zor müshil ilaçlar verilmektedir. Bağırsak temizliğini eziyet haline getiren yanlış ve anlamsız kolonoskopi hazırlık diyetleri düzeltilirse ve yan etki ihtimali düşük, yeni güvenli ilaçlar kullanılırsa, hastaların bu hayat kurtarıcı işlemden uzaklaşması önlenebilir.

Kolonoskopi kolon kanserinin erken tanı ve tedavisinde çok etkili bir yöntemdir, hayat kurtarıcıdır. Kolon kanserleri çoğunlukla polip denilen ve kolonoskopi sırasında kolaylıkla tesbit edilebilen öncü lezyonlardan gelişir. Küçük poliplerin kolonoskopi sırasında görülebilmesi için çok iyi bir temizlik yapılması, kalın bağırsağın tamamen boşaltılması gereklidir. İşlem öncesi yapılacak doğru bir kolonoskopi hazırlık diyeti ve doğru müshil ilaçların kullanılması yoluyla yapılacak iyi bir kolon hazırlığı işlemi, başarılı bir kolon kanser taraması için son derece önemlidir.

Hastalarımızdan aldığımız geribildirimler doğrultusunda yazımız Mart 2022 tarihinde güncellenmiştir. Bazı konuların tam anlaşılamadığı görülmüş ve düzeltmeler yapılmıştır. İzin verilen besin miktarlarının aşıldığının ve sınırların zorlandığının görülmesi maalesef kısıtlamaları artırmaktadır :)

Kolonoskopi Hazırlık Diyeti

Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki burada herkese yüzde yüz uyacak bir hazırlık yöntemi vermek kolay değildir. Kişisel ve bünyesel farklılıklar olabilir. Önerilere tam uyulmasına rağmen arzu edilen sonuç alınamayabilir. Hekimler bu gibi durumlar için vardır. Size göre kişiselleştirilmiş düzenlemeler yapmak kendi hekiminizin görev ve sorumluluğundadır. Burada anlatılanlar genel bilgiler olup okuyucuların büyük bir kısmı için uygun olacaktır. Farklı bir durumunuz olduğunu düşünüyorsanız lütfen kendi hekiminize danışınız.

Kolonoskopi hazırlık diyeti ile ilgili çok soru geliyor. Ellerine gerekli bilgileri içeren yazılı broşürler verilen hastalar bir de internete bakmadan edemiyorlar. İnternette buldukları yazılardan okudukları şeyler kafalarını karıştırabiliyor. İnternetteki yazıların bir kısmı güncel değil. Bir kısmını yazanlar ise hekim bile değil. Bu gibi nedenlerle hastalarımız için uluslararası kılavuzlara uygun bir bilgilendirme olması amacıyla bu yazı hazırlanmıştır. Çok çeşitli eğitim düzeylerinde okuyucular olması nedeniyle bu yazının konunun bütün yönlerini ve detaylarını kapsayabilmesi mümkün değildir. Bütün kişisel soruları cevap vermek te maalesef mümkün değildir. Buradaki genel bilgileri okuduktan sonra hala tam olarak anlaşılamayan hususlar varsa hizmet alınan sağlık kuruluşuna başvurmak en doğrusudur.

Kolonoskopi diyetinin temeli posa bırakan bitkisel besinlerden kaçınılmasıdır. Posa bırakmayan yani düşük lifli (proteinler, yağlar vb) besinler ise rahatça yenebilir.

Bol lif (fiber) içeren bitkisel besinler, posa bırakarak kolon temizliğini güçleştirirler. Bunların içerdiği lifler dışkı kitlesinin artmasına yol açar, dolayısıyla kolonun temizlenmesini güçleştirir.

Kırmızı et, beyaz et, süt ürünleri, yumurta gibi protein içeren besinler ise tama yakın olarak emilir, artık ve posa bırakmaz. Bunlar kolonoskopi öncesi yenebilir. Ancak sakatat, deri, balık pulu gibi şeyler atık bırakabilir ve kolonoskopiyi güçleştirebilir. Bunların kolonoskopi öncesi yenmesi uygun olmaz.

Kısaca kolonoskopiden önceki 3. ve 2. günde posa bırakmayan protein ağırlıklı besinler yani kırmızı et, tavuk eti, yoğurt, peynir ve yumurta yenebilir. Yağların tüketilmesi de problem oluşturmaz. Bol posa bırakan sebzelerin, meyvelerin, ekmek ve kuruyemişlerin tüketimi ise uygun değildir.

Kolonoskopinin bir gün öncesi çok önemlidir. İşlem önceki bu SON GÜNDE KATI BESİNLERİN KESİLMESİ temizliğin çok daha iyi olmasını sağlar. Kabızlığı olanlar, önceki kolonoskopilerde bağırsak temizliğini yeterli yapamamış olanların bu son günde sadece BERRAK (ŞEFFAF), RENKSİZ, SIVI besinler tüketmesi önerilir. Kırmızı renkli sıvılar işlemi zorlaştırabilir, tüketilmemelidir. Hazır satılan elma suyu gibi şeffaf sıvı içecekler hem şekerinizin düşmesini önler hem de temizliği kolaylaştırır. Şeker hastalığı olanlar, açlığa tahammül edemeyenler ve kabızlığı olmayanlar ise bu son günde düşük lifli sıvı besinler tüketebilirler. Mesela kolonoskopiden bir gün önceki kahvaltıda yağda yumurta (ekmeksiz) yenebilir. Ancak bunda aşırıya kaçılmamalı, idare edecek kadar tüketilmelidir. Zor durumda kalındığında eczanelerde satılan ve lif içermeyen beslenme mamalarından yararlanılabilir.

Kaçınılması Gereken Besinler ve Yenebilecek Besinler

En fazla posa bırakan ve kolonoskopi öncesi kaçınılması gereken besinlerin bir kısmı örnek olarak aşağıda sıralanmıştır. Bunlar ve benzerleri kolonoskopi öncesi tüketilmemelidir.

Kolonoskopi diyetinde temel prensip yüksek miktarda lif içerdiği için temizlenmesi güç olan bitkisel besinlerin kesilmesidir.

Yüksek miktarda lif içeren ve kolonoskopi öncesi kaçınılması gereken besinlere bazı örnekler:
  • Ekmek çeşitleri: Buğday ve diğer tahıllarla, yada bunların kepeğinden hazırlanan, ekmek, gevrek, bisküvi vb
  • Makarna ve hamurişleri
  • Bezelye, Yeşil Mercimek, Nohut, Kurufasülye
  • Enginar, Lahana, Brokkoli, Bürüksel Lahanası
  • Elma, Armut, Kayısı, Erik, Üzüm, Trabzon hurması…
  • Lahana, Domates, Maydonos, Marul, Kıvırcık
  • Karpuz, Kavun
  • Salatalık
  • Şeftali, portakal, mandalina, greyfurt
  • Çekirdekli besinler
  • Her türlü kuruyemiş

Belki de hayatımızda bir defa yaptıracağımız kolonoskopiden azami faydanın sağlanabilmesi için kolonoskopi hazırlık diyeti iyi yapılmalı, mümkünse, bir aciliyet yoksa, 3 gün öncesinden itibaren tüketiminden kaçınılması gereken besinler genel olarak şu kategoriler halinde özetlenebilir.

  • Ekmek
  • Meyve (her türlü)
  • Sebze (her türlü)
  • Kuruyemiş (her türlü)

Kolonoskopiden önceki üçüncü ve ikinci günlerde aşırıya kaçılmadan ihtiyacı giderecek kadar tüketilebilecek besinler:

  • Yumurta
  • Yoğurt
  • Peynir
  • Kırmızı et (sakadat tüketilmemeli)
  • Beyaz et (deri ve sakadatı tüketilmemeli)
  • Balık (deri ve kılçığı tüketilmemeli, hamsi gibi küçük balıklar tüketilmemeli)
  • Tanesiz çorbalar (et suyu, tavuk suyu, tarhana çorbası, süt, yoğurt ile yapılan çorbalar vb). Çorbalarda çok az olmak kaydıyla kepeksiz un ve pirinç kullanılabilir

Kolonoskopiden bir gün önce tüketilebilecek şeyler

  • Su (bol miktarda)
  • Süzme tavuk şehriye çorbasının sadece suyu
  • Et suyu-bulyon
  • Şeffaf meyva suları (elma suyu gibi)
  • Açık çay
  • Sporcu içecekleri
  • Fibersiz hasta beslenme mamaları
Kolonoskopi Hazırlık İlaçları

Dünyada kolonoskopi öncesi barsak temizliği için en çok kullanılan ilaçlar macrogol etken maddesini içermektedirler. Ülkemizde bulunan ve macrogol içeren ilaçlar alfabetik sırayla: Endofalk, Golytely, Pegdin isimli ilaçlardır. Bunlar genellikle 4 litre su ile sulandırılır. Pegdin ise diğerlerinden farklı olarak 3 litre ile sulandırılıyor. Etken maddeleri benzer olan bu ilaçların tadları arasında hafif farklılıklar mevcuttur. Bunların tam olarak erimesi için oda ısısında su ile sulandırılması yararlı olur. Ancak ılık iken içimleri ve tadları pek iyi değildir. İçimlerinin kolay olması için eritildikten sonra buzdolabına konarak soğutulmalıdır. İdeal olarak işlemden bir gün önce sabah hazırlanır ve akşama kadar buzdolabında soğutulur.

  • Hazırlık sıvıları en geç, kolonoskopiye 4 saat kala bitirilmelidir. İlaca çok erken başlandıysa ve kolonoskopi vaktinden 8 saatten önce bittiyse bu zaman zarfında yeniden kirlenme olabilir. Anestezili işlemlerde işleme 4 saat kala bütün sıvıların içilmesinin durdurulması gerekir. Bu nedenle bu zamana kadar hazırlanan sıvının içimi mutlaka tamamlanmalıdır.
  • Kolonoskopi sabah yapılacaksa, ilacın tamamı işlemden önceki akşam bitirilmelidir. Her 10 dk’da bir bardak içilerek bitirilir.
  • Kolonoskopi öğleden sonra yapılacaksa ilacın ilk 2 litresi işlemden önceki akşam 20:30 – 23:00 arasında, kalan 2 litresi de sabah saat 6:30-9:30 arasında içilmeli ve en geç kolonoskopiye 4 saat kala bitirilmelidir. Buna bölünmüş (Split) doz denir ve tek seferde içilene göre çok daha iyi temizlik sağlanır. Tek seferde içilecek sıvı da daha azdır. Dolayısıyla bölünmüş dozla hazırlanan durumlarda öğleden sonraki kolonoskopi randevusu temizlik açısından daha avantajlıdır.
  • Bu ilaçlar kullanılırken oluşacak ishal nedeniyle sık sık tuvalete gitmek tahrişe neden olabilir. Bunu önlemek için bebek pişik kremleri veya vazelin kullanılabilir.

Dört litre sıvı içmekte zorlananlar  ülkemizde bulunan bir başka ürün olan ve Sodyum Pikosülfat, Magnezyum Oksit ile Sitrik asit içeren, içimi daha kolay, Picopep veya Citrafleet’i kullanabilir. Ancak bu ilaçlar özellikle kabızlık problemi olanlar hastalarda bazen yeterli olmayabilir.

Picoprep veya Citrafleet kullanacaksanız şu şekilde hazırlayabilirsiniz:

Kolonoskopi randevunuz sabah erken saatlerde ise:

  • Kolonoskopiden önceki gün saat 15:00 civarı içerisinde toz bulunan ilk poşeti bir bardak (200-250 ml) oda ısısında su içerisinde eritiniz. İçimini kolaylaştırmak için tamamen eritildikten sonra buzdolabında biraz soğutabilirsiniz. Sonrasında hemen içiniz. Arkasından bir bardak daha su içiniz.
  • Saat başı bir bardak su veya elma suyu içmeye devam ediniz (4-5 bardak). Bu sizi ishal yapmaya başlayacaktır
  • İkinci poşeti akşam saat 8-9 arasında aynı şekilde eritiniz ve içiniz. arkasından bir bardak daha su içiniz.
  • Üzerine ek olarak saat başı 4-5 bardak daha su içiniz.

Kolonoskopi randevunuz öğleden sonraki saatlerde ise:

  • Kolonoskopiden önceki gün saat 20:00 civarı içerisinde toz bulunan ilk poşeti bir bardak (200-250 ml) oda ısısında su içerisinde eritiniz. İçimini kolaylaştırmak için tamamen eritildikten sonra buzdolabında biraz soğutabilirsiniz. Sonrasında hemen içiniz. Arkasından bir bardak daha su içiniz.
  • Saat başı bir bardak su veya elma suyu içmeye devam ediniz (4-5 bardak). Bu sizi ishal yapmaya başlayacaktır
  • İkinci poşeti kolonoskopi günü sabahı erkenden aynı şekilde eritiniz ve içiniz. arkasından bir bardak daha su içiniz.
  • Üzerine ek olarak saat başı 4-5 bardak daha su içiniz.  Kolonoskopi saatinden en geç 4 saat öncesine kadar bunu tamamlamanız gereklidir.

Kolonoskopi günü sabahı hazırlık için yapılan yukardakiler hariç başka bir şey yenmez ve içilmez. Sigara kesinlikle yasaktır.

Bunların dışında ülkemizde maalesef yukarıda bahsettiğimiz ilaçlar her zaman bulunamayabiliyor. Çoğu SGK geri ödemesinde olmadığı için fiyatları yüksek olabiliyor. Bunların yerine X-M Diet 250 ml gibi ilaçlar reçete edilerek kullanılması durumu ortaya çıkabiliyor. 

Bunlar şu şekilde kullanılabilir:

Kolonoskopi önceki gün akşam saat 18:00’de bir şişe 250 ml X-M Diet içilir. Arkasından her 10-15 dk da bir toplam 4-5 bardak su içilir. Saat 20:00 de ikinci bir şişe 250 ml X-M Diet içilir. Arkasından yine her 10-15 dk da bir toplam 4-5 bardak su içilir.

Kolonoskopi randevunuz öğleden sonra ise kolonoskopi önceki gün akşam saat 19:00’de bir şişe 250 ml X-M Diet içilir. Arkasından her 10-15 dk da bir toplam 4-5 bardak su içilir. Kolonoskopi yapılacağı günün sabahında saat 07:00 de ikinci bir şişe 250 ml X-M Diet içilir. Arkasından yine her 10-15 dk da bir toplam 4-5 bardak su içilir.

Alternatif olarak 2 şişe 250 ml X-M diyet ilacını toplam 2 litre suya katarakta 15 dk da bir bardak bardak içebilirsiniz. Yine randevu öğleden sonra ise yarısını sabaha kaydırırsınız.

Dikkat Edilmesi Gereken Diğer Hususlar

Bulantı olursa hekiminize danışarak uygun göreceği bir bulantı giderici ilaç alabilirsiniz.

Ciddi kabızlık sorunu olanlar ve diyete tam olarak uyamayanlar için hekim önerisiyle farklı yaklaşımlar uygulanabilir. İçilen sıvılara ek olarak başka kabızlık ilaçları verilebilir.

Kr. İshal durumu olanlar, ülseratif kolit veya Crohn hastalığı gibi iltihabi barsak hastalıkları olan hastalarda özellikle bu hastalıkların aktif döneminde farklı uygulamalar yapılmaktadır. Şiddetli ishal, kanama ve karın ağrısı olan hastalara hazırlıksız olarak kolonoskopi yapılabilmektedir. Bu nedenle bu hastalar konuyu doktorlarına danışmalıdırlar. 

Kolonoskopi günü kesinlikle sigara içilmemelidir.

Kolonoskopi sırasında sedatif ilaçlar ve anestezi verilebildiği için kolonoskopi yapılan hasta dönüşte araç kullanamaz. Bu nedenle eve dönüş için gerekli hazırlıklar yapılmalı, gerekirse bir refakatçi ayarlanmalıdır.

Aspirin, clopidropgel, heparin, kumadin (warfarin, coumadin), xarelto, lixiana, pradaxa, eliquis ve benzeri pıhtılaşmayı ve kanamanın durmasını engelleyici halk arasında kan sulandırıcı olarak bilinen ilaçlar kullanılıyorsa randevu alınırken doktora ve ilgili diğer personele, anestezi doktorlarına bilgi verilmelidir. Doktorunuz bunların geçici olarak kesilmesini veya değiştirilmesini isteyebilir. Bazı durumlarda bu ilaçlar kesilmeden de işlemin yapılması gerekebilir, dolayısıyla doktorunuza ve görevli sağlık personellerine bu konuda bilgi vermeyi ihmal etmeyiniz. Haber vermeden kendi başınıza ilacı kesmeyiniz. Bu ilaçların kesilmesi bazı durumlarda damarlarda tıkanmaya neden olabilir. Kansızlık için kullanılan Demir ilaçlarını ise en az 3 gün önce kesmeniz gereklidir.

Kalp kapak ameliyatı olunmuşsa, kalp pili varsa, karından ameliyat olunmuşsa veya buna benzer başka sağlık sorunlarınız varsa işleme başlamadan önce mutlaka haber verilmelidir.

Kolonoskopi hazırlığı için müshil ilaçlar içilirken şiddetli karın ağrısı gibi beklenmeyen yan etkilerin görülmesi durumunda alınan ilaçlar kesilmeli ve acil servise başvurulmalıdır. 

Daha önce yapılmış endoskopi, kolonoskopi, patoloji, ultrasonografi, tomografi ve kan tetkik sonuçlarınızı yanınızda getirmeyi unutmayınız. Kolonoskopiye giderken rahat kıyafetler giyiniz. Yanınızda ıslak mendil bulundurmanız yararlı olabilir.

Bu kurallara uyulmadığında kolon temizliği yeterli olmayabilir. Özellikle kolonun en son kısmı olan çekum kirli kalabilir. Kolon temizlik derecesi işlem başarısı açısından çok önemlidir. Kirli kalan yerlerde mukoza görülemez ve bu alanlarda polip gibi problemler görülemeyebilir. Bu nedenle genellikle kolonoskopi raporlarında temizlik kalitesini belli eden ifadeler bulunur. Mesela “çekum kirliydi”, transvers kolon temizliği yeterli değildi” gibi ifadeler kalın bağırsağın bu bölümlerinin yeterince iyi incelenemediğini gösterir. Unutmayınız kolonoskopi öncesi bağırsak temizliği özellikle hastanın sorumluluğunda olan bir konudur ve kolonoskopi işlem kalitesini doğrudan etkiler.